मेघदूतम् — 11 | meghadūtam

११

तां चावश्यं दिवसगणनातत्परामेकपत्नीमव्यापन्नामविहतगतिर्द्रक्ष्यसि भ्रातृजायाम् ।

आशाबन्धः कुसुमसदृशं प्रायशो ह्यङ्गनानां सद्यःपातप्रणयि हृदयं विप्रयोगे रुणद्धि ॥

वल्लभदेवः तां भ्रातृजायां मित्रभार्यां निश्चितमव्यापन्नाममृतामीक्षिष्यसे । कीदृशीम् । दिवसगणनातत्पराम् । कियान्कालो गतः । कियाञ्शेष इत्यधिगणनापरायणाम् । यत एकपत्नीं पतिव्रताम् । एकः पतिर्यस्याः सा ताम् । एवंविधां चेत्कथं तर्ह्यव्यापन्नामित्याह । यस्मान्नारीणां प्रियविरहे हृदयमाशावन्धः प्रायेण रुणद्ध्यवलम्बते । यतः कुमुमसदृशम् । अत एव सद्यःपातप्रणयि तत्क्षणविनाशोन्मुखम् । एवंविधमप्याशया धार्यते । नूनमस्माकं पुनः प्रियेण संयोगो भावीति । आशाबन्ध आशाबन्ध इव । यथाशाबन्धो जालकारकृततन्तुनिकरः कुसुममपि शुष्कं वातेरितं रुन्धे । चशब्दः पूर्ववाक्यापेक्षया समुच्चये । एवमन्यत्र । प्रणयः प्रीतिवन्मुखता । एकपत्नीमिति नित्यं सपत्न्यादिष्विति' ङीब्नकारौ । भातृजायाशब्दे ऋतो विद्यायोनिसंबन्धेभ्य इत्यनुगभावश्चिन्त्यः ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

त्वां	त्वद् (२.१)
चावश्यं	च (अव्ययः)–अवश्यम् (अव्ययः)
दिवसगणनातत्पराम्	दिवस–गणना–तत्पर (२.१)
एकपत्नीमव्यापन्नामविहतगतिर्द्रक्ष्यसि	एकपत्नी (२.१)–अव्यापन्न (२.१)–अविहत–गति (१.१)–द्रक्ष्यसि (√दृश् लृट् म.पु. )
भ्रातृजायाम्	भ्रातृ–जाया (२.१)
आशाबन्धः	आशाबन्ध (१.१)
कुसुमसदृशं	कुसुम–सदृश (१.१)
प्रायशो	प्रायशस् (अव्ययः)
ह्यङ्गनानां	हि (अव्ययः)–अङ्गना (६.३)
सद्यः	सद्यस् (अव्ययः)
पाति	पाति (√पा लट् प्र.पु. एक.)
प्रणयि	प्रणयिन् (२.१)
हृदयं	हृदय (२.१)
विप्रयोगे	विप्रयोग (७.१)
रुणद्धि	रुणद्धि (√रुध् लट् प्र.पु. एक.)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
तां	चा	व	श्यं	दि	व	स	ग	ण	ना	त	त्प	रा	मे	क	प	त्नी
म	व्या	प	न्ना	म	वि	ह	त	ग	ति	र्द्र	क्ष्य	सि	भ्रा	तृ	जा	याम्
आ	शा	ब	न्धः	कु	सु	म	स	दृ	शं	प्रा	य	शो	ह्य	ङ्ग	ना	नां
स	द्यः	पा	त	प्र	ण	यि	हृ	द	यं	वि	प्र	यो	गे	रु	ण	द्धि
म			भ			न			त			त			ग	ग