मेघदूतम् — 12 | meghadūtam

१२

कर्तुं यच्च प्रभवति महीमुच्छिलिन्ध्रामवन्ध्यं तच्छ्रुत्वा ते श्रवणसुभगं गर्जितं मानसोत्काः ।

आ कैलासाद्बिसकिसलयच्छेदपाथेयवन्तः संपत्स्यन्ते नभसि भवतो राजहंसाः सहायाः ॥

वल्लभदेवः तत्त्वदीयं ध्वनितमाकर्ण्य तव राजहंमा अनुचराः कैलासाद्रिपर्यन्तं भविष्यन्ति । यतो मानमोत्का मानमोत्काः मानसोन्मनसः । प्रावृषि हि ते शरणार्थं तत्र यान्ति । किं तद्गर्जितमित्याह । यन्महीमवनिमुच्छिलिन्ध्रामुद्भूतशिलिन्ध्राख्यकुमुमां विधातुं प्रभवति शक्नोति । तानि हि मेघगर्जितेन जायन्ते । अत एव तदवन्ध्यं सफलम् । श्रवणसुभगं कर्णसुखकारीति चाटुपदम् । कीदृशा हंसाः । बिसानां किसलयानि तेषां छेदः खण्डः स एव पाथेयमध्वभोजनं विद्यते येषां ते तथोक्ताः । बिसकिसलयच्छेदपाथेयवन्त इति विग्रहः । आ कैलासादित्यव्ययीभावो विभाषितः ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

कर्तुं	कर्तुम् (√कृ + तुमुन्)
यच्च	यद् (१.१)–च (अव्ययः)
प्रभवति	प्रभवति (√प्र-भू लट् प्र.पु. एक.)
महीम्	मही (२.१)
उच्छिलीन्ध्राम्	उच्छिलीन्ध्र (२.१)
अवन्ध्यां	अवन्ध्य (२.१)
तच्छ्रुत्वा	तद् (२.१)–श्रुत्वा (√श्रु + क्त्वा)
ते	तद् (१.३)
श्रवणसुभगं	श्रवण–सुभग (२.१)
गर्जितं	गर्जित (२.१)
मानसोत्काः	मानस–उत्क (१.३)
कैलासाद्बिसकिसलयच्छेदपाथेयवन्तः	कैलास (५.१)–बिस–किसलय–छेद–पाथेयवत् (१.३)
सम्पत्स्यन्ते	सम्पत्स्यन्ते (√सम्-पद् लृट् प्र.पु. बहु.)
नभसि	नभस् (७.१)
भवतो	भवत् (६.१)
राजहंसाः	राजहंस (१.३)
सहायाः	सहाय (१.३)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
क	र्तुं	य	च्च	प्र	भ	व	ति	म	ही	मु	च्छि	लि	न्ध्रा	म	व	न्ध्यं
त	च्छ्रु	त्वा	ते	श्र	व	ण	सु	भ	गं	ग	र्जि	तं	मा	न	सो	त्काः
आ	कै	ला	सा	द्बि	स	कि	स	ल	य	च्छे	द	पा	थे	य	व	न्तः
सं	प	त्स्य	न्ते	न	भ	सि	भ	व	तो	रा	ज	हं	साः	स	हा	याः
म			भ			न			त			त			ग	ग