मेघदूतम् — 14 | meghadūtam

१४

अद्रेः शृङ्गं हरति पवनः किं स्विदित्युन्मुखीभिर्दृष्टोत्साहश्चकितचकितं मुग्धसिद्धाङ्गनाभिः ।

स्थानादस्मात्सरसनिचुलादुत्पतोदङ्मुखः खं दिङ्नागानां पथि परिहरन्स्थूलहस्तावलेहान् ॥

वल्लभदेवः अस्मात्प्रदेशात्त्वमुत्तराभिमुखः खमुद्गच्छ । सरसा निचुला वेतसा यत्रेति प्रावृड्वर्णनम् । त्वं कीदृशः । चकितचकितं सवासमुद्वक्ताभिर्मुग्धसिद्धवधूभिरित्थं दृष्टोत्साहो दृष्टोद्यमः । कथमित्याह । पवनो वायुः किं स्विदचलशिखरं हरत्यपनयति । अतश्च पातशङ्कया चकितत्वम् । अत एव मुग्धत्वम् । किं कुर्वन् । दिङ्गागानामाशाकरिणां पथि स्थूलहस्तावलेहान्महाकरग्रहान्वर्जयन् । ते हि तं प्रतिद्विरदभ्रान्या ग्रहीतुमिच्छन्ति । दिङ्नागाश्च पातालादारभ्य । यदाह । मन्दाकिन्याः पयः शेषं दिग्वारणमदाविलम्' । तथा । नदत्याकाशगङ्गायाः स्रोतस्युद्दामदिग्गजे' । चकितचकितमिति प्रकारे द्वित्वम् ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

अद्रेः	अद्रि (६.१)
शृङ्गं	शृङ्ग (२.१)
हरति	हरति (√हृ लट् प्र.पु. एक.)
पवनः	पवन (१.१)
किंस्विद्	क (२.१)–स्विद् (अव्ययः)
इत्युन्मुखीभिर्	इति (अव्ययः)–उन्मुख (३.३)
दृष्टोत्साहश्	दृष्ट (√दृश् + क्त)–उत्साह (१.१)
चकितचकितं	चकित (√चक् + क्त)–चकित (√चक् + क्त, २.१)
मुग्धसिद्धाङ्गनाभिः	मुग्ध (√मुह् + क्त)–सिद्ध–अङ्गना (३.३)
स्थानाद्	स्थान (५.१)
अस्मात्	इदम् (५.१)
सरसनिचुलाद्	सरस–निचुल (५.१)
उत्पतोदङ्मुखः	उत्पत (√उत्-पत् लोट् म.पु. )–उदङ्मुख (१.१)
खं	ख (२.१)
दिङ्नागानां	दिङ्नाग (६.३)
पथि	पथिन् (७.१)
परिहरन्	परिहरत् (√परि-हृ + शतृ, १.१)
स्थूलहस्तावलेपान्	स्थूल–हस्त–अवलेप (२.३)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
अ	द्रेः	शृ	ङ्गं	ह	र	ति	प	व	नः	किं	स्वि	दि	त्यु	न्मु	खी	भि
र्दृ	ष्टो	त्सा	ह	श्च	कि	त	च	कि	तं	मु	ग्ध	सि	द्धा	ङ्ग	ना	भिः
स्था	ना	द	स्मा	त्स	र	स	नि	चु	ला	दु	त्प	तो	द	ङ्मु	खः	खं
दि	ङ्ना	गा	नां	प	थि	प	रि	ह	र	न्स्थू	ल	ह	स्ता	व	ले	हान्
म			भ			न			त			त			ग	ग