मेघदूतम् — 17 | meghadūtam

१७

त्वामासारप्रशमितवनोपप्लवं साधु मूर्ध्ना वक्ष्यत्यध्वश्रमपरिगतं सानुमानाम्रकूटः ।

न क्षुद्रोऽपि प्रथमसुकृतापेक्षया संश्रयाय प्राप्ते मित्रे भवति विमुखः किं पुनर्यस्तथोच्चैः ॥

वल्लभदेवः अध्वश्रमेण परिगतं व्याप्तं भवन्तं सानुमानद्रिराम्रकूटो मूर्ध्ना शृङ्गेण साधु मम्यग्वक्ष्यति धारयिष्यति । यत आसारेण प्रशमितवनोपप्लवस्त्वम् । त्वया ह्यस्य वेगवर्षेण दावाग्निर्निर्वापितः । किमित्येतावता शिरसा वहनमित्याह । न क्षुद्रोऽपीत्यादि । संश्रयाय वासार्थं सुहृद्यायाते सति क्षुद्रोऽपि दुर्जनोऽपि विमुखो न भवति । किं पुनर्यस्तथा तेन प्रकारेणोच्चैरुन्नतः । कुतः । प्रथमसुकृतापेक्षया । आदावेतेन मे महदुपकृतम् । इदानीमेतस्याहं प्रत्युपकरोमीति पूर्वोपकार प्रत्यालोचनया न पराङ्मुखीभावः । क्षुद्रः खलो ह्रस्वश्च । उच्चैः प्रांशुर्महामनाश्च । वक्ष्यतीति वहेरूपम् । सानुमान् पर्वतः । तथेत्यनेनोच्चैस्त्वस्य प्रसिद्धिमाह ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

त्वाम्	त्वद् (२.१)
आसारप्रशमितवनोपप्लवं	आसार–प्रशमित (√प्र-शमय् + क्त)–वन–उपप्लव (२.१)
साधु	साधु (२.१)
मूर्ध्ना	मूर्धन् (३.१)
वक्ष्यत्य्	वक्ष्यति (√वच् लृट् प्र.पु. एक.)
अध्वश्रमपरिगतं	अध्वन्–श्रम–परिगत (√परि-गम् + क्त, २.१)
सानुमान्	सानुमत् (१.१)
आम्रकूटः	आम्रकूट (१.१)
न	न (अव्ययः)
क्षुद्रो	क्षुद्र (१.१)
ऽपि	अपि (अव्ययः)
प्रथमसुकृतापेक्षया	प्रथम–सुकृत–अपेक्षा (३.१)
संश्रयाय	संश्रय (४.१)
प्राप्ते	प्राप्त (√प्र-आप् + क्त, ७.१)
मित्रे	मित्र (७.१)
भवति	भवति (√भू लट् प्र.पु. एक.)
विमुखः	विमुख (१.१)
किं	क (२.१)
पुनर्	पुनर् (अव्ययः)
यस्	यद् (१.१)
तथोच्चैः	तथा (अव्ययः)–उच्चैस् (अव्ययः)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
त्वा	मा	सा	र	प्र	श	मि	त	व	नो	प	प्ल	वं	सा	धु	मू	र्ध्ना
व	क्ष्य	त्य	ध्व	श्र	म	प	रि	ग	तं	सा	नु	मा	ना	म्र	कू	टः
न	क्षु	द्रो	ऽपि	प्र	थ	म	सु	कृ	ता	पे	क्ष	या	सं	श्र	या	य
प्रा	प्ते	मि	त्रे	भ	व	ति	वि	मु	खः	किं	पु	न	र्य	स्त	थो	च्चैः
म			भ			न			त			त			ग	ग