मेघदूतम् — 2

२

तस्मिन्नद्रौ कति चिदबलाविप्रयुक्तः स कामी नीत्वा मासान्कनकवलयभ्रंशरिक्तप्रकोष्ठः ।

आषाढस्य प्रथमदिवसे मेघमाश्लिष्टसानुं वप्रक्रीडापरिणतगजप्रेक्षणीयं ददर्श ॥

वल्लभदेवः ततोऽसौ यक्षः कतिचित्सप्ताष्टान्मासान्नीत्वातिवाह्य तस्मिन्नद्रौ चित्रकूटे मेघं ददर्शालोकितवान् । अबलाविप्रयुक्तः प्रियाविरहितः । अतश्च दौर्बल्यात्कनकलयभ्रंशेन सौवर्णकटकपातेन रिक्तप्रकोष्ठः शून्यभुजः । कामी व्यसनी । कीदृशम् । आश्लिष्टसानुमालिङ्गिताद्रिप्रस्थम् । अतश्च वप्रकीडार्थं तटाघातकेलिनिमित्तं परिणतो दत्तप्रहारो यो गजस्तत्प्रेक्षणीयं दृश्यम् । सानुलग्नेभमित्यर्थः । कदा । आषाढस्य प्रशमदिवसे समाप्तिदिने ग्रीष्मावमाने । केचित्तु शकारथ कारयोर्लिपिसारूप्यमोहात्प्रथम इत्यूचुः कथं कथमपि चैतमेवार्थ प्रतिपन्नाः । वर्षाकालस्य प्रस्तुतत्वादादिदिनमित्येतत्त्वतीव विरुद्धम् ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

तस्मिन्नद्रौ	तद् (७.१)–अद्रि (७.१)
कतिचिदबलाविप्रयुक्तः	कतिचिद् (अव्ययः)–अबला–विप्रयुक्त (√विप्र-युज् + क्त, १.१)
स	तद् (१.१)
कामी	कामिन् (१.१)
नीत्वा	नीत्वा (√नी + क्त्वा)
मासान्कनकवलयभ्रंशरिक्तप्रकोष्ठः	मास (२.३)–कनक–वलय–भ्रंश–रिक्त (√रिच् + क्त)–प्रकोष्ठ (१.१)
आषाढस्य	आषाढ (६.१)
प्रथमदिवसे	प्रथम–दिवस (७.१)
मेघमाश्लिष्टसानुं	मेघ (२.१)–आश्लिष्ट (√आ-श्लिष् + क्त)–सानु (२.१)
वप्रक्रीडापरिणतगजप्रेक्षणीयं	वप्र–क्रीडा–परिणत (√परि-नम् + क्त)–गज–प्रेक्षणीय (√प्र-ईक्ष् + अनीयर्, २.१)
ददर्श	ददर्श (√दृश् लिट् प्र.पु. एक.)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
त	स्मि	न्न	द्रौ	क	ति	चि	द	ब	ला	वि	प्र	यु	क्तः	स	का	मी
नी	त्वा	मा	सा	न्क	न	क	व	ल	य	भ्रं	श	रि	क्त	प्र	को	ष्ठः
आ	षा	ढ	स्य	प्र	थ	म	दि	व	से	मे	घ	मा	श्लि	ष्ट	सा	नुं
व	प्र	क्री	डा	प	रि	ण	त	ग	ज	प्रे	क्ष	णी	यं	द	द	र्श
म			भ			न			त			त			ग	ग