मेघदूतम् — 20 | meghadūtam

२०

तस्यास्तिक्तैर्वनगजमदैर्वासितं वान्तवृष्टिर्जम्बूषण्डप्रतिहतरयं तोयमादाय गच्छेः ।

अन्तःसारं घन तुलयितुं नानिलः शक्ष्यति त्वां रिक्तः सर्वो भवति हि लघुः पूर्णता गौरवाय ॥

वल्लभदेवः तस्या रेवाया जलमादाय गृहीत्वा त्वं यायाः । यतो वान्तवृष्टिरुत्सृष्टतोयः । कीदृशं जलम् । तिक्तः कटुकैर्वनगजमदैर्वासितं सुरभीकृतम् । विन्ध्यो हि गजावासः । तथा तीरजेन जम्बूषण्डेन जम्बूवनेन प्रतिहतरयं जडीकृतवेगमिति मुग्रहत्वोक्तिः । रेवा हि वेगगामिनी । अनेन गुणमाह । हे घनाम्भःपानादन्तःसारं परिपूर्णं सन्तं मारुतस्त्वां तुलयितुं परिच्छेत्तुं न प्रभविष्यति । यस्मात्सर्व एव कश्चिद्रिक्तः शून्योऽर्थरहितो लघुर्भवत्यवमानास्पदत्वं याति । पूर्णता तु गौरवाय भवति । आढ्यो हि सर्वेणाद्रियते । तेन तव जन्लेन गुरुत्वे सति नानिलात्परिभवप्राप्तिः ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

तस्यास्	तद् (६.१)
तिक्तैर्	तिक्त (३.३)
वनगजमदैर्	वन–गज–मद (३.३)
वासितं	वासित (√वासय् + क्त, २.१)
वान्तवृष्टिर्	वान्त (√वम् + क्त)–वृष्टि (१.१)
जम्बूकुञ्जप्रतिहतरयं	जम्बु–कुञ्ज–प्रतिहत (√प्रति-हन् + क्त)–रय (२.१)
तोयम्	तोय (२.१)
आदाय	आदाय (√आ-दा + ल्यप्)
गच्छेः	गच्छेः (√गम् विधिलिङ् म.पु. )
अन्तःसारं	अन्तःसार (२.१)
घन	घन (८.१)
तुलयितुं	तुलयितुम् (√तुलय् + तुमुन्)
नानिलः	न (अव्ययः)–अनिल (१.१)
शक्ष्यति	शक्ष्यति (√शक् लृट् प्र.पु. एक.)
त्वां	त्वद् (२.१)
रिक्तः	रिक्त (√रिच् + क्त, १.१)
सर्वो	सर्व (१.१)
भवति	भवति (√भू लट् प्र.पु. एक.)
हि	हि (अव्ययः)
लघुः	लघु (१.१)
पूर्णता	पूर्ण (√पृ + क्त)–ता (१.१)
गौरवाय	गौरव (४.१)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
त	स्या	स्ति	क्तै	र्व	न	ग	ज	म	दै	र्वा	सि	तं	वा	न्त	वृ	ष्टि
र्ज	म्बू	ष	ण्ड	प्र	ति	ह	त	र	यं	तो	य	मा	दा	य	ग	च्छेः
अ	न्तः	सा	रं	घ	न	तु	ल	यि	तुं	ना	नि	लः	श	क्ष्य	ति	त्वां
रि	क्तः	स	र्वो	भ	व	ति	हि	ल	घुः	पू	र्ण	ता	गौ	र	वा	य
म			भ			न			त			त			ग	ग