मेघदूतम् — 21 | meghadūtam

२१

नीपं दृष्ट्वा हरितकपिशं केसरैरर्धरूढैराविर्भूतप्रथममुकुलाः कन्दलीश्चानुकच्छम् ।

दग्धारण्येष्वधिकसुरभिं गन्धमाघ्राय चोर्व्याः सारङ्गास्ते जललवमुचः सूचयिष्यन्ति मार्गम् ॥

वल्लभदेवः चिह्नैरूहिष्यन्ते । नूममनेन पथास्मत्सुहृज्जीमूत आयात इति । तर्हि मेघात्तोयकणाः पातव्या इति तदनुसरणम् । स्वादादिहृतचित्तत्वाद्व्रजंश्चासौ तैर्न लक्षित इति मार्गोन्नयनम् । किं कृत्वा सूचयिष्यन्तीति चिह्नान्याह । अर्धं रूढैः सामिपक्वैः केसरैर्हरितकपिशं नीलपिङ्गं नीपकुममं दृष्ट्वा । तद्धि वर्षासु नवजलपातं विना न जायते । तथाविर्भूतप्रथममुकुला उत्पन्नाद्यकोरकाः कन्दलीलता अनुकच्छं तीरममीपे दृष्ट्वा । ता हि वर्षामु फुल्लन्ति । तथा दग्धारण्येषु निदाघप्लुष्टकाननेष्वधिकसुरभिं गन्धं पृथिव्या आघ्राय शिङ्घित्वा । जलकणपाताद्धि तत्र सौगन्ध्याविर्भावः । जललवमुच इति मेघविशेषणं न तु जसन्तम् ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

नीपं	नीप (२.१)
दृष्ट्वा	दृष्ट्वा (√दृश् + क्त्वा)
हरितकपिशं	हरित–कपिश (२.१)
केसरैर्	केसर (३.३)
अर्धरूढैर्	अर्ध–रूढ (√रुह् + क्त, ३.३)
आविर्भूतप्रथममुकुलाः	आविर्भूत (√आविः-भू + क्त)–प्रथम–मुकुल (२.३)
कन्दलीश्	कन्दली (२.३)
जग्ध्वारण्येष्व्	जग्ध्वा (√जक्ष् + क्त्वा)–अरण्य (७.३)
अधिकसुरभिं	अधिक–सुरभि (२.१)
गन्धम्	गन्ध (२.१)
आघ्राय	आघ्राय (√आ-घ्रा + ल्यप्)
चोर्व्याः	च (अव्ययः)–उर्वी (६.१)
सारङ्गास्	सारङ्ग (१.३)
ते	तद् (१.३)
जललवमुचः	जल–लव–मुच् (१.३)
सूचयिष्यन्ति	सूचयिष्यन्ति (√सूचय् लृट् प्र.पु. बहु.)
मार्गम्	मार्ग (२.१)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
नी	पं	दृ	ष्ट्वा	ह	रि	त	क	पि	शं	के	स	रै	र	र्ध	रू	ढै
रा	वि	र्भू	त	प्र	थ	म	मु	कु	लाः	क	न्द	ली	श्चा	नु	क	च्छम्
द	ग्धा	र	ण्ये	ष्व	धि	क	सु	र	भिं	ग	न्ध	मा	घ्रा	य	चो	र्व्याः
सा	र	ङ्गा	स्ते	ज	ल	ल	व	मु	चः	सू	च	यि	ष्य	न्ति	मा	र्गम्
म			भ			न			त			त			ग	ग