मेघदूतम् — 23 | meghadūtam

२३

पाण्डुच्छायोपवनवृतयः केतकैः सूचिभिन्नैर्नीडारम्भैर्गृहबलिभुजामाकुलग्रामचैत्याः ।

त्वय्यासन्ने फलपरिणतिश्यामजम्बूवनान्ताः संपत्स्यन्ते कतिपयदिनस्थायिहंसा दशार्णाः ॥

वल्लभदेवः त्वयि निकटे सति दशार्णाख्या जनपदा एवंविधाः संपत्स्यन्ते भविष्यन्ति । कीदृशाः । केतकैः पुष्पैः पाण्डुच्छायाः शुक्लशोभा उपवनवृतय उद्यानकण्ठ्यो येषाम् । मितत्वात्केतकानाम् । सूच्या गर्भकण्टकेन भिन्नैर्विदारितैः । तेषां ह्यन्तःस्था सूचिर्भित्त्वा विनिर्याति । तथा गृहबलिभुजां काकानां नीडारम्भैरालयक्रमैराकुलानि व्याप्तानि ग्रामचैत्यानि येषु । वर्षभयाद्धि पक्षिणः प्रावृषि नान्यत्र निर्यान्ति । चैत्यं बुद्धालयः । यदि वा महाभोगप्रज्ञाततमो वनस्पतिश्चैत्यः । तथा फलानां परिणत्या पाकेन श्यामा जम्बूवनान्ता यत्र । कपित्थानीव हि जम्बूफलानि पाकेन श्यामायन्ते । कतिपयदिनस्थायिनश्च हंसा येषु । मेघालोके मानसगमनात् ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

पाण्डुच्छायोपवनवृतयः	पाण्डु–छाया–उपवन–वृति (१.३)
केतकैः	केतक (३.३)
सूचिभिन्नैर्	सूचि–भिन्न (√भिद् + क्त, ३.३)
नीडारम्भैर्	नीड–आरम्भ (३.३)
गृहबलिभुजाम्	गृह–बलिभुज् (६.३)
आकुलग्रामचैत्याः	आकुल–ग्राम–चैत्य (१.३)
त्वय्य्	त्वद् (७.१)
आसन्ने	आसन्न (√आ-सद् + क्त, ७.१)
परिणतफलश्यामजम्बूवनान्ताः	परिणत (√परि-नम् + क्त)–फल–श्याम–जम्बु–वनान्त (१.३)
सम्पत्स्यन्ते	सम्पत्स्यन्ते (√सम्-पद् लृट् प्र.पु. बहु.)
कतिपयदिनस्थायिहंसा	कतिपय–दिन–स्थायिन्–हंस (१.३)
दशार्णाः	दशार्ण (१.३)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
पा	ण्डु	च्छा	यो	प	व	न	वृ	त	यः	के	त	कैः	सू	चि	भि	न्नै
र्नी	डा	र	म्भै	र्गृ	ह	ब	लि	भु	जा	मा	कु	ल	ग्रा	म	चै	त्याः
त्व	य्या	स	न्ने	फ	ल	प	रि	ण	ति	श्या	म	ज	म्बू	व	ना	न्ताः
सं	प	त्स्य	न्ते	क	ति	प	य	दि	न	स्था	यि	हं	सा	द	शा	र्णाः
म			भ			न			त			त			ग	ग