मेघदूतम् — 25 | meghadūtam

२५

नीचैराख्यं गिरिमधिवसेस्तत्र विश्रामहेतोस्त्वत्सम्पर्कात्पुलकितमिव प्रौढपुष्पैः कदम्बैः ।

यः पण्यस्त्रीरतिपरिमलोद्गारिभिर्नागराणामुद्दामानि प्रथयति शिलावेश्मभिर्यौवनानि ॥

वल्लभदेवः तत्र विदिशायां नीचैराख्यमद्रिं विश्रामार्थं त्वमधिवसेरधितिष्ठेराश्रयेः । कीदृशम् । प्रौढपुष्पैर्विकसितकुमुमैः कदम्बैस्ततरुभिर्हेतुभिस्तव सुखदः संक्षेपात्पुलकितमिव रोमाञ्चितमिव । फुलस्य हि कदम्बकुमुमस्य रोमशोभा जायते । केचित्त्वप्रौढेति पेठुर्मुकुलितत्त्वाच्च पुलकाकारतामाहुः । यश्चाद्रिर्नागराणां विदग्धानामुद्दामानि प्रचण्डानि यौवनानि शिलावेश्मभिः प्रख्यापयति । यतः पण्यस्त्रीरतिपरिमलोद्गारिभिर्गणिकासुरतामोदमोचिभिः । विश्रामशब्दः कवीनां प्रमादजः ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

नीचैराख्यं	नीचैराख्य (२.१)
गिरिम्	गिरि (२.१)
अधिवसेस्	अधिवसेः (√अधि-वस् विधिलिङ् म.पु. )
तत्र	तत्र (अव्ययः)
विश्रामहेतोस्	विश्राम–हेतु (५.१)
त्वत्सम्पर्कात्	त्वद्–सम्पर्क (५.१)
पुलकितम्	पुलकित (२.१)
इव	इव (अव्ययः)
प्रौढपुष्पैः	प्रौढ–पुष्प (३.३)
कदम्बैः	कदम्ब (३.३)
यः	यद् (१.१)
पुण्यस्त्रीरतिपरिमलोद्गारिभिर्	पुण्य–स्त्री–रति–परिमल–उद्गारिन् (३.३)
नागराणाम्	नागर (६.३)
उद्दामानि	उद्दाम (२.३)
प्रथयति	प्रथयति (√प्रथय् लट् प्र.पु. एक.)
शिलावेश्मभिर्	शिला–वेश्मन् (३.३)
यौवनानि	यौवन (२.३)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
नी	चै	रा	ख्यं	गि	रि	म	धि	व	से	स्त	त्र	वि	श्रा	म	हे	तो
स्त्व	त्स	म्प	र्का	त्पु	ल	कि	त	मि	व	प्रौ	ढ	पु	ष्पैः	क	द	म्बैः
यः	प	ण्य	स्त्री	र	ति	प	रि	म	लो	द्गा	रि	भि	र्ना	ग	रा	णा
मु	द्दा	मा	नि	प्र	थ	य	ति	शि	ला	वे	श्म	भि	र्यौ	व	ना	नि
म			भ			न			त			त			ग	ग