मेघदूतम् — 28 | meghadūtam

२८

वीचिक्षोभस्तनितविहगश्रेणिकाञ्चीगुणायाः संसर्पन्त्याः स्खलितसुभगं दर्शितावर्तनाभेः ।

निर्विन्ध्यायाः पथि भव रसाभ्यन्तरः संनिपत्य स्त्रीणामाद्यं प्रणयवचनं विभ्रमो हि प्रियेषु ॥

वल्लभदेवः निर्विन्ध्याख्या नदी । तस्याः पथि प्रवाहे संनिपत्य संश्लिष्य रसाभ्यन्तरो भव पानीयगर्भः स्याः । अपः पिबेरित्यर्थः । अथ च रमाभ्यन्तरः शृङ्गारवासितो भवेरिति वक्रोक्तिः । तां कामयेथा इत्यर्थः । कामिनीसाधर्म्यमाह । कीदृश्यास्तस्याः । वीचिक्षोभण कल्लोलकम्पेन स्तनिता कोकूयमाना या विहगश्रेणी पक्षिमाला सैव काञ्चीगुणो रशनादाम यस्याः । तथाभ्यादौ स्खलितेन परिलुठितेन सुभगं सुन्दरं संसर्पन्त्या वहन्त्याः । तथा दर्शितावर्त एव नाभिर्यस्या तस्याः । आह्वानाभावे कथं मम रागिता युक्तेत्याह । नारीणां विभ्रमो विलास एव यस्मात्प्रियेषु प्रणयवचनं प्रार्थनावचः प्रीतिवाक्यं वा । यदालोकनवशादानानां विभ्रमाः प्रवर्तन्ते तैरेवासावभ्यर्थितो भवेत् । साक्षात्तु तासां प्रार्थना लाघवकारिणी । अत्र चावर्तनाभिदर्शनादिको विलासः प्रवृत्त एव ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

वीचिक्षोभस्तनितविहगश्रेणिकाञ्चीगुणायाः	वीचि–क्षोभ–स्तनित–विहग–श्रेणि–काञ्ची–गुण (६.१)
संसर्पन्त्याः	संसर्पत् (√सम्-सृप् + शतृ, ६.१)
स्खलितसुभगं	स्खलित (√स्खल् + क्त)–सुभग (२.१)
दर्शितावर्तनाभः	दर्शित (√दर्शय् + क्त)–आवर्तन–आभ (१.१)
निर्विन्ध्यायाः	निर्विन्ध्या (६.१)
पथि	पथिन् (७.१)
भव	भव (√भू लोट् म.पु. )
रसाभ्यन्तरः	रस–अभ्यन्तर (१.१)
संनिपत्य	संनिपत्य (√संनि-पत् + ल्यप्)
स्त्रीणाम्	स्त्री (६.३)
आद्यं	आद्य (१.१)
प्रणयवचनं	प्रणय–वचन (१.१)
विभ्रमो	विभ्रम (१.१)
हि	हि (अव्ययः)
प्रियेषु	प्रिय (७.३)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
वी	चि	क्षो	भ	स्त	नि	त	वि	ह	ग	श्रे	णि	का	ञ्ची	गु	णा	याः
सं	स	र्प	न्त्याः	स्ख	लि	त	सु	भ	गं	द	र्शि	ता	व	र्त	ना	भेः
नि	र्वि	न्ध्या	याः	प	थि	भ	व	र	सा	भ्य	न्त	रः	सं	नि	प	त्य
स्त्री	णा	मा	द्यं	प्र	ण	य	व	च	नं	वि	भ्र	मो	हि	प्रि	ये	षु
म			भ			न			त			त			ग	ग