मेघदूतम् — 30 | meghadūtam

३०

प्राप्यावन्तीनुदयनकथाकोविदग्रामवृद्धान्पूर्वोद्दिष्टामनुसर पुरीं श्रीविशालां विशालाम् ।

स्वल्पीभूते सुचरितफले स्वर्गिणां गां गतानां शेषैः पुण्यैर्हृतमिव दिवः कान्तिमत्खण्डमेकम् ॥

वल्लभदेवः ततोऽवन्तीनाम जनपदानासाद्य पूर्वोद्दिष्टां पूर्वोक्तां नगरीमुज्जयिनीमनुसर गच्छ । कीदृशांस्तान् । उदयनकथा बृहत्कथावत्सराजवृत्तान्तः । तत्र कोविदाः प्रवीणा ग्रामवृद्धाश्चिरन्तना येषु । तस्य तत्र वर्णनीयत्वात् । पुरीं कीदृशीम् । श्रिया ऋद्ध्या विशालामनल्पां विविधाश्च शाला यस्यास्ताम् । यां चोत्पेक्षामहे । दिव एकं भास्वरं खपदमिव । स्वर्गैकदेशस्य कस्तवागम इत्याह । स्वर्गिणां पुण्यवतं सुचरितफले सुकृतफले उपभुक्तत्वादल्पीभूते किंचिच्छिष्टे सति गां गतानां भुवं प्राप्तानां पुण्यशेषेणाहतं भुवमानीतं मूर्तिमत्स्वर्गखण्डमिवेत्यर्थः । अवन्तीनां निवासो जनपदोऽवन्तयः ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

प्राप्यावन्तीन्	प्राप्य (√प्र-आप् + ल्यप्)–अवन्ति (२.३)
उदयनकथाकोविदग्रामवृद्धान्	उदयन–कथा–कोविद–ग्राम–वृद्ध (२.३)
पूर्वोद्दिष्टाम्	पूर्व–उद्दिष्ट (√उत्-दिश् + क्त, २.१)
उपसर	उपसर (√उप-सृ लोट् म.पु. )
पुरीं	पुरी (२.१)
श्रीविशालां	श्री–विशाल (२.१)
विशालाम्	विशाला (२.१)
स्वल्पीभूते	स्वल्पीभूत (√स्वल्पी-भू + क्त, ७.१)
सुचरितफले	सु (अव्ययः)–चरित–फल (७.१)
स्वर्गिणां	स्वर्गिन् (६.३)
गां	गो (२.१)
गतानां	गत (√गम् + क्त, ६.३)
शेषैः	शेष (३.३)
पुण्यैर्	पुण्य (३.३)
हृतम्	हृत (√हृ + क्त, १.१)
इव	इव (अव्ययः)
दिवः	दिव् (५.१)
कान्तिमत्	कान्तिमत् (१.१)
खण्डम्	खण्ड (१.१)
एकम्	एक (१.१)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
प्रा	प्या	व	न्ती	नु	द	य	न	क	था	को	वि	द	ग्रा	म	वृ	द्धा
न्पू	र्वो	द्दि	ष्टा	म	नु	स	र	पु	रीं	श्री	वि	शा	लां	वि	शा	लाम्
स्व	ल्पी	भू	ते	सु	च	रि	त	फ	ले	स्व	र्गि	णां	गां	ग	ता	नां
शे	षैः	पु	ण्यै	र्हृ	त	मि	व	दि	वः	का	न्ति	म	त्ख	ण्ड	मे	कम्
म			भ			न			त			त			ग	ग