मेघदूतम् — 38 | meghadūtam

३८

तां कस्यां चिद्भवनवलभौ सुप्तपारावतायां नीत्वा रात्रिं चिरविलसनात्खिन्नविद्युत्कलत्रः ।

दृष्टे सूर्ये पुनरपि भवान्वाहयेदध्वशेषं मन्दायन्ते न खलु सुहृदामभ्युपेतार्थकृत्याः ॥

वल्लभदेवः तां पूर्वोक्तां रात्रिं कस्यामपि भवनवलभौ गृहोपरिपुरे नीत्वातिवाह्य ततः मूर्योदये भूयोऽपि भवान्मार्गमवशिष्टं वाहयेदुल्लङ्घयेत् । यस्मान्मित्राणां यैरर्थकृत्यं प्रयोजनमभ्युपेतमूरीकृतं शिरसाङ्गीकृतं ते न खलु मन्दायन्ते नैवालसा भवन्ति । कीदृश्यां वलभौ । सुप्ताः पारावताः कपोतविशेषाः यत्र । ते हि कण्ठरुतश्रवणार्थं नागरकैर्गृहे धार्यन्ते । त्वं कीदृशः । चिरं विलसनात्स्विन्नं श्रान्तं विद्युदेव कलत्रं भार्या यस्य सः । अत एव वलभौ विश्रमणम् । अमन्दो मन्दो भवति मन्दायते । भृशादित्वात्क्यङ् । अर्थश्चासौ कृत्यमर्थकृत्यम् । अर्थः प्रयोजनम् । अवश्यकार्यत्वाच्चास्य कृत्यत्वम् ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

तां	तद् (२.१)
कस्यांचिद्	कश्चित् (७.१)
भवनवलभौ	भवन–वलभि (७.१)
सुप्तपारावतायां	सुप्त (√स्वप् + क्त)–पारावत (७.१)
नीत्वा	नीत्वा (√नी + क्त्वा)
रात्रिं	रात्रि (२.१)
चिरविलसनात्	चिर–विलसन (५.१)
खिन्नविद्युत्कलत्रः	खिन्न (√खिद् + क्त)–विद्युत्–कलत्र (१.१)
दृष्टे	दृष्ट (√दृश् + क्त, ७.१)
सूर्ये	सूर्य (७.१)
पुनरपि	पुनर् (अव्ययः)–अपि (अव्ययः)
भवान्	भवत् (१.१)
वाहयेदध्वशेषं	वाहयेत् (√वाहय् विधिलिङ् प्र.पु. एक.)–अध्वन्–शेष (२.१)
मन्दायन्ते	मन्दायन्ते (√मन्दाय् लट् प्र.पु. बहु.)
न	न (अव्ययः)
खलु	खलु (अव्ययः)
सुहृदाम्	सुहृद् (६.३)
अभ्युपेतार्थकृत्याः	अभ्युपेत (√अभ्युप-इ + क्त, १.१)–अर्थ–कृत्य (१.३)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
तां	क	स्यां	चि	द्भ	व	न	व	ल	भौ	सु	प्त	पा	रा	व	ता	यां
नी	त्वा	रा	त्रिं	चि	र	वि	ल	स	ना	त्खि	न्न	वि	द्यु	त्क	ल	त्रः
दृ	ष्टे	सू	र्ये	पु	न	र	पि	भ	वा	न्वा	ह	ये	द	ध्व	शे	षं
म	न्दा	य	न्ते	न	ख	लु	सु	हृ	दा	म	भ्यु	पे	ता	र्थ	कृ	त्याः
म			भ			न			त			त			ग	ग