मेघदूतम् — 39 | meghadūtam

३९

तस्मिन्काले नयनसलिलं योषितां खण्डितानां शान्तिं नेयं प्रणयिभिरतो वर्त्म भानोस्त्यजाशु ।

प्रालेयास्रं कमलवदनात्सोऽपि हर्तुं नलिन्याः प्रत्यावृत्तस्त्वयि कररुधि स्यादनल्पाभ्यसूयः ॥

वल्लभदेवः अतः कारणाद्भानोः सूर्यस्य वर्त्म मार्गं त्यज । माच्छादको भूरित्यर्थः । यतस्तस्मिकाले प्रभाताख्ये खण्डितानां विप्रलब्धानामङ्गनानां प्रियैरागत्यास्रु नेत्रजलं शमनीयम् । यदि त्वमस्य पटनिभो भवसि तदालोकनपाटवाभावान्निशाशङ्कया नागमनं स्यादिति वर्त्म भानोस्त्यज । किं च सोऽपि भानुः खण्डितायाः कमलिन्याः प्रियायाः कमालादेव वदनात्प्रालेयमवश्यायमेवास्रु हर्तुं शमयितुं प्रत्यावृत्तः प्रत्यागतः । तेनापि पद्मिन्याः प्रार्थना कार्येत्यर्थः । अतस्त्वयि कररुधि रश्मिरोधकेऽनल्पाभ्यसूयो भवेत् । त्वयि महान्तं रोषं भावयेत् । यस्य हि प्रियां प्रार्थयमानस्य यः करमवष्टम्भीयात्तस्य तत्र मन्युर्भवति । निद्राकषायमुकुलीकृतेत्यादि' ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

तस्मिन्	तद् (७.१)
काले	काल (७.१)
नयनसलिलं	नयन–सलिल (१.१)
योषितां	योषित् (६.३)
खण्डितानां	खण्डित (√खण्डय् + क्त, ६.३)
शान्तिं	शान्ति (२.१)
नेयं	नेय (√नी + कृत्, १.१)
प्रणयिभिर्	प्रणयिन् (३.३)
अतो	अतस् (अव्ययः)
वर्त्म	वर्त्मन् (२.१)
भानोस्	भानु (६.१)
त्यजाशु	त्यज (√त्यज् लोट् म.पु. )–आशु (अव्ययः)
प्रालेयास्त्रं	प्रालेय–अस्त्र (२.१)
कमलवदनात्	कमल–वदन (५.१)
सो	तद् (१.१)
ऽपि	अपि (अव्ययः)
हर्तुं	हर्तुम् (√हृ + तुमुन्)
नलिन्याः	नलिनी (६.१)
प्रत्यावृत्तस्त्वयि	प्रत्यावृत्त (√प्रत्या-वृत् + क्त, १.१)–त्वद् (७.१)
कररुधि	कररुध् (७.१)
स्याद्	स्यात् (√अस् विधिलिङ् प्र.पु. एक.)
अनल्पाभ्यसूयः	अनल्प–अभ्यसूया (१.१)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
त	स्मि	न्का	ले	न	य	न	स	लि	लं	यो	षि	तां	ख	ण्डि	ता	नां
शा	न्तिं	ने	यं	प्र	ण	यि	भि	र	तो	व	र्त्म	भा	नो	स्त्य	जा	शु
प्रा	ले	या	स्रं	क	म	ल	व	द	ना	त्सो	ऽपि	ह	र्तुं	न	लि	न्याः
प्र	त्या	वृ	त्त	स्त्व	यि	क	र	रु	धि	स्या	द	न	ल्पा	भ्य	सू	यः
म			भ			न			त			त			ग	ग