मेघदूतम् — 41 | meghadūtam

४१

तस्याः किं चित्करधृतमिव प्राप्तवानीरशाखं हृत्वा नीलं सलिलवसनं मुक्तरोधोनितम्बम् ।

प्रस्थानं ते कथमपि सखे लम्बमानस्य भावि ज्ञातास्वादः पुलिनजघनां को विहातुं समर्थः ॥

वल्लभदेवः तस्या गम्भीराया नीलं मलिनमेव वसनमम्बरं पानवशाद्धृत्वापास्य तव लम्बमानस्य जलभरमन्थरत्वात्तचेव तिष्ठतः प्रस्थानं कथमपि भावि प्रयाणं कथमपि भविष्यति । यम्माद्यो ज्ञातास्वादोऽमुभूतरसः स पुनिमजघनां तीरपृथुनितम्बां युवतिं कस्त्यक्तुं समर्थः । त्वं च पानी यपानाद्विदितास्वादः । सापि पुलिनमेव जघनं यस्याः सा पुलिनजघना । कीदृशं सलिलवसनम् । प्राप्तं लब्धवद्वानीरशाखा वेतसीलताः । वानीरशाखाश्लिष्टमित्यर्थः । प्राप्तापन्ने च दितीयया । यदि वा प्राप्ता वानीरशाखा येनेति बहुव्रीहिः । अतश्चोत्प्रेक्षते । करधृतमिव हस्तावष्टब्धं यथा । अंशुकं हरतो हि कामिनो नार्यः कराभ्यां रुन्धन्ति । नीलं हरितम् । ग्रीष्मेऽल्पत्वात् । अतश्च हरणान्मुक्तमुत्सृष्टं रोधस्तीरमेव नितम्बो येन । यदप्यम्बरं ह्रियते तन्मुक्तनितम्बं भवति । भविष्यतीति भावि॥

पदच्छेदः Click to Toggle

तस्याः	तद् (६.१)
किंचित्	कश्चित् (२.१)
करधृतम्	कर–धृत (√धृ + क्त, २.१)
इव	इव (अव्ययः)
प्राप्तवानीरशाखं	प्राप्त (√प्र-आप् + क्त)–वानीर–शाखा (२.१)
हृत्वा	हृत्वा (√हृ + क्त्वा)
नीलं	नील (२.१)
सलिलवसनं	सलिल–वसन (२.१)
मुक्तरोधोनितम्बम्	मुक्त (√मुच् + क्त)–रोधस्–नितम्ब (२.१)
प्रस्थानं	प्रस्थान (१.१)
ते	त्वद् (६.१)
कथमपि	कथम् (अव्ययः)–अपि (अव्ययः)
सखे	सखि (८.१)
लम्बमानस्य	लम्बमान (√लम्ब् + शानच्, ६.१)
भावि	भाविन् (१.१)
ज्ञातास्वादो	ज्ञात (√ज्ञा + क्त)–आस्वाद (१.१)
विवृतजघनां	विवृत (√वि-वृ + क्त)–जघन (२.१)
को	क (१.१)
विहातुं	विहातुम् (√वि-हा + तुमुन्)
समर्थः	समर्थ (१.१)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
त	स्याः	किं	चि	त्क	र	धृ	त	मि	व	प्रा	प्त	वा	नी	र	शा	खं
हृ	त्वा	नी	लं	स	लि	ल	व	स	नं	मु	क्त	रो	धो	नि	त	म्बम्
प्र	स्था	नं	ते	क	थ	म	पि	स	खे	ल	म्ब	मा	न	स्य	भा	वि
ज्ञा	ता	स्वा	दः	पु	लि	न	ज	घ	नां	को	वि	हा	तुं	स	म	र्थः
म			भ			न			त			त			ग	ग