मेघदूतम् — 42 | meghadūtam

४२

त्वन्निष्यन्दोच्छ्वसितवसुधागन्धसंपर्कपुण्यः स्रोतोरन्ध्रध्वनितसुभगं दन्तिभिः पीयमानः ।

नीचैर्वास्यत्युपजिगमिषोर्देवपूर्वं गिरिं ते शीतो वायुः परिणमयिता काननोदुम्बराणाम् ॥

वल्लभदेवः ततो देवगिरिमुपजिगमिषोर्यियासोस्तव सतुषारः पवनो नीचैर्वास्यति मन्थरं गमिष्यति । कीदृशः । तव निष्यन्देन तोयमोक्षणोच्छ्वसिता विकसिता हृषिता यासौ वसुधा भूमिस्तस्या गन्धसंपर्केण सौरभव्यतिकरेण पुण्यो मनोज्ञः । तथा सौख्याद्दन्तिभिः पीयमानः । कथम् । स्रोतोरन्ध्रं करविवरं तस्य ध्वनितं शूत्कारस्तेन सुभगं रम्यम् । सशूस्कृतमित्यर्थः । मुषिरे हि वातप्रवेशादधिको ध्वनिर्भवति । स्रोतः करः करिणः । यथा । प्रासप्रोतसोतसान्तःक्षतेनेति माघस्य । तथा कानमे वन उदुम्बरफलानां परिणमयिता पाचयिता । तद्वशात्पाकोत्पत्तेः ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

त्वन्निष्यन्दोच्छ्वसितवसुधागन्धसम्पर्करम्यः	त्वद्–निस्यन्द–उच्छ्वसित (√उत्-श्वस् + क्त)–वसुधा–गन्ध–सम्पर्क–रम्य (१.१)
स्रोतोरन्ध्रध्वनितसुभगं	स्रोतोरन्ध्र–ध्वनित–सुभग (२.१)
दन्तिभिः	दन्तिन् (३.३)
पीयमानः	पीयमान (√पा + शानच्, १.१)
नीचैर्	नीचैस् (अव्ययः)
वास्यत्य्	वास्यति (√वा लृट् प्र.पु. एक.)
उपजिगमिषोर्	उपजिगमिषु (६.१)
देवपूर्वं	देव–पूर्व (२.१)
गिरिं	गिरि (२.१)
ते	त्वद् (६.१)
शीतो	शीत (१.१)
वायुः	वायु (१.१)
परिणमयिता	परिणमयितृ (१.१)
काननोदुम्बराणाम्	कानन–उदुम्बर (६.३)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
त्व	न्नि	ष्य	न्दो	च्छ्व	सि	त	व	सु	धा	ग	न्ध	सं	प	र्क	पु	ण्यः
स्रो	तो	र	न्ध्र	ध्व	नि	त	सु	भ	गं	द	न्ति	भिः	पी	य	मा	नः
नी	चै	र्वा	स्य	त्यु	प	जि	ग	मि	षो	र्दे	व	पू	र्वं	गि	रिं	ते
शी	तो	वा	युः	प	रि	ण	म	यि	ता	का	न	नो	दु	म्ब	रा	णाम्
म			भ			न			त			त			ग	ग