मेघदूतम् — 44 | meghadūtam

४४

ज्योतिर्लेखावलयि गलितं यस्य बर्हं भवानी पुत्रप्रीत्या कुवलयपदप्रापि कर्णे करोति ।

धौतापाङ्गं हरशशिरुचा पावकेस्तं मयूरं पश्चादद्रिग्रहणगुरुभिर्गर्जितैर्नर्तयेथाः ॥

वल्लभदेवः पश्चादनन्तरं पावकेः स्कन्दस्य तं वाहनं मयूरं गर्जितैर्नर्तयेथा लास्यं कारयेथाः । जलदरवनिशमनाद्धि बर्हिणो नृत्यन्ति । तमित्युक्तम् । कं तमित्याह । यस्य गलितं भ्रष्टं बर्हं पक्षं गौरी पुत्रप्रीत्या कर्णे करोत्यवतंसीकुरुते । तच्च कुवलयपदप्राप्युत्पलस्थानारूढम् । ज्योतिर्लेखावलयं तेजोराजिमण्डलं विद्यते यस्य तत्तथोक्तम् । हरशशिरुचा शिवशिरश्चन्द्रश्चन्द्रिकया धौतापाङ्गं क्षालितनेत्रान्तम् । गर्जितैः कीदृशैः । अद्रिग्रहणगुरुभिः पर्वतप्राप्तिपीवरैः । अद्रिग्रहणशब्दे न कर्तृपष्ठीसमासः । नर्तयेथा इति न पादमीत्यादिनात्मनेपदम् ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

ज्योतिर्लेखावलयि	ज्योतिस्–लेखा–वलयिन् (१.१)
गलितं	गलित (√गल् + क्त, १.१)
यस्य	यद् (६.१)
बर्हं	बर्ह (१.१)
भवानी	भवानी (१.१)
पुत्रप्रेम्णा	पुत्र–प्रेमन् (३.१)
कुवलयदलप्रापि	कुवलय–दल–प्रापिन् (२.१)
कर्णे	कर्ण (७.१)
करोति	करोति (√कृ लट् प्र.पु. एक.)
धौतापाङ्गं	धौत (√धाव् + क्त)–अपाङ्ग (२.१)
हरशशिरुचा	हर–शशिन्–रुच् (३.१)
पावकेस्	पावकि (६.१)
तं	तद् (२.१)
मयूरं	मयूर (२.१)
पश्चाद्	पश्चात् (अव्ययः)
अद्रिग्रहणगुरुभिर्	अद्रि–ग्रहण–गुरु (३.३)
गर्जितैर्	गर्जित (३.३)
नर्तयेथाः	नर्तयेथाः (√नर्तय् विधिलिङ् म.पु. )

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
ज्यो	ति	र्ले	खा	व	ल	यि	ग	लि	तं	य	स्य	ब	र्हं	भ	वा	नी
पु	त्र	प्री	त्या	कु	व	ल	य	प	द	प्रा	पि	क	र्णे	क	रो	ति
धौ	ता	पा	ङ्गं	ह	र	श	शि	रु	चा	पा	व	के	स्तं	म	यू	रं
प	श्चा	द	द्रि	ग्र	ह	ण	गु	रु	भि	र्ग	र्जि	तै	र्न	र्त	ये	थाः
म			भ			न			त			त			ग	ग