मेघदूतम् — 45 | meghadūtam

४५

आराध्यैवं शरवणभुवं देवमुल्लङ्घिताध्वा सिद्धद्वन्द्वैर्जलकणभयाद्वीणिभिर्मुक्तमार्गः ।

व्यालम्बेथाः सुरभितनयालम्भजां मानयिष्यन्स्रोतोमूर्त्या भुवि परिणतां रन्तिदेवस्य कीर्तिम् ॥

वल्लभदेवः शरवणभुवं कुमारमेवं पुष्पासारैः स्नपनादिप्रकारेणाराध्य किंचिच्चाध्वानमतिक्रम्य रन्तिदेवम्य राज्ञः कीर्तिं चर्मण्वत्याख्यां मानयिष्यन्पूजयितुं व्यालम्बेथाः श्रयेथा गच्छेः । कीदृशीम् । सुरभितनया गावस्तासामालम्भनं प्रोक्षणं ततो जाता प्रसूता भुवि च स्रोतोमूर्त्या प्रवाहरूपेण परिणतां रूपान्तरं गताम् । तेन हि नृपेण क्रतुष्वतिबृंहीयस्यो गावः संक्षापिता यासं रुधिराच्चर्मभ्यश्च चर्मण्वती सम्पन्नेत्यागमः । त्वं कीदृशः । सिद्धमिथुनस्तोयबिन्दुत्रासान्मुक्तमार्गः परिहृतपथः । यतो वीणिभिर्वल्लकीहस्तैः । तन्त्रीर्हि' जलार्द्रा विस्वरा भवति । अपरासाद्य वीर्यं सोढुमक्षमया गङ्गया शरवणे त्यक्तमित्यतः शरजत्वं स्कन्दस्य । प्रतिरन्तःशरेक्षुप्लक्षेत्यादिना णत्वम् ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

आराध्यैनं	आराध्य (√आ-राधय् + ल्यप्)–एनद् (२.१)
शरवणभवं	शरवण–भव (२.१)
देवम्	देव (२.१)
उल्लङ्घिताध्वा	उल्लङ्घित (√उत्-लङ्घय् + क्त)–अध्वन् (१.१)
सिद्धद्वन्द्वैर्	सिद्ध (√सिध् + क्त)–द्वंद्व (३.३)
जलकणभयाद्	जल–कण–भय (५.१)
वीणिभिर्	वीणिन् (३.३)
मुक्तमार्गः	मुक्त (√मुच् + क्त)–मार्ग (१.१)
व्यालम्बेथाः	व्यालम्बेथाः (√व्या-लम्ब् विधिलिङ् म.पु. )
सुरभितनयालम्भजां	सुरभितनया–आलम्भ–ज (२.१)
मानयिष्यन्	मानयिष्यत् (√मानय् + कृत्, १.१)
स्रोतोमूर्त्या	स्रोतस्–मूर्ति (६.१)
भुवि	भू (७.१)
परिणतां	परिणत (√परि-नम् + क्त, २.१)
रन्तिदेवस्य	रन्तिदेव (६.१)
कीर्तिम्	कीर्ति (२.१)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
आ	रा	ध्यै	वं	श	र	व	ण	भु	वं	दे	व	मु	ल्ल	ङ्घि	ता	ध्वा
सि	द्ध	द्व	न्द्वै	र्ज	ल	क	ण	भ	या	द्वी	णि	भि	र्मु	क्त	मा	र्गः
व्या	ल	म्बे	थाः	सु	र	भि	त	न	या	ल	म्भ	जां	मा	न	यि	ष्य
न्स्रो	तो	मू	र्त्या	भु	वि	प	रि	ण	तां	र	न्ति	दे	व	स्य	की	र्तिम्
म			भ			न			त			त			ग	ग