मेघदूतम् — 46 | meghadūtam

४६

त्वय्यादातुं जलमवनते शार्ङ्गिणो वर्णचौरे तस्याः सिन्धोः पृथुमपि तनुं दूरभावात्प्रवाहम् ।

प्रेक्षिष्यन्ते गगनगतयो दूरमावर्ज्य दृष्टीरेकं मुक्तागुणमिव भुवः स्थूलमध्येन्द्रनीलम् ॥

वल्लभदेवः त्वयि तोयं ग्रहीतुमवनते लम्बमाने सति तस्याः मिन्धोश्चर्मण्वत्याः प्रवाहं सिताख्या नभश्चराश्चक्षूंषि दूरमत्यर्थमावर्ज्य निक्षिप्य कौतुकाद्द्रक्ष्यन्ति । यतो भुवः स्थूलमध्येन्द्रनीलमेकं मुक्तागुणं मौक्तिकदामेव । स्रोतसो मुक्तागुणनिभत्वादम्बुदस्य च महानीलतुल्यत्वात् । कीदृशं प्रवाहम् । पृथुमपि तनुं विस्तीमपि स्वल्पम् । कुतः । दूरभावाद्विप्रकर्षात् । दूराद्धि महदपि स्वल्पं दृश्यते । अत एव मुक्तागुणसारूप्यम् । त्वयि कीदृशे । सजलत्वात्कृष्णस्य वर्णचौरे नीले । एतेनेन्द्रनीलनिभत्वमुक्तम् ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

त्वय्य्	त्वद् (७.१)
आदातुं	आदातुम् (√आ-दा + तुमुन्)
जलम्	जल (२.१)
अवनते	अवनत (√अव-नम् + क्त, ७.१)
शार्ङ्गिणो	शार्ङ्गिन् (६.१)
वर्णचौरे	वर्ण–चौर (७.१)
तस्याः	तद् (६.१)
सिन्धोः	सिन्धु (६.१)
पृथुम्	पृथु (२.१)
अपि	अपि (अव्ययः)
तनुं	तनु (२.१)
दूरभावात्	दूर–भाव (५.१)
प्रवाहम्	प्रवाह (२.१)
प्रेक्षिष्यन्ते	प्रेक्षिष्यन्ते (√प्र-ईक्ष् लृट् प्र.पु. बहु.)
गगनगतयो	गगन–गति (१.३)
नूनम्	नूनम् (अव्ययः)
आवर्ज्य	आवर्ज्य (√आ-वर्जय् + ल्यप्)
दृष्टिर्	दृष्टि (१.१)
एकं	एक (२.१)
मुक्तागुणम्	मुक्ता–गुण (२.१)
इव	इव (अव्ययः)
भुवः	भू (६.१)
स्थूलमध्येन्द्रनीलम्	स्थूल–मध्य–इन्द्रनील (२.१)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
त्व	य्या	दा	तुं	ज	ल	म	व	न	ते	शा	र्ङ्गि	णो	व	र्ण	चौ	रे
त	स्याः	सि	न्धोः	पृ	थु	म	पि	त	नुं	दू	र	भा	वा	त्प्र	वा	हम्
प्रे	क्षि	ष्य	न्ते	ग	ग	न	ग	त	यो	दू	र	मा	व	र्ज्य	दृ	ष्टी
रे	कं	मु	क्ता	गु	ण	मि	व	भु	वः	स्थू	ल	म	ध्ये	न्द्र	नी	लम्
म			भ			न			त			त			ग	ग