मेघदूतम् — 47 | meghadūtam

४७

तामुत्तीर्य व्रज परिचितभ्रूलताविभ्रमाणां पक्ष्मोत्क्षेपादुपरिविलसत्कृष्णशारप्रभाणाम् ।

कुन्दक्षेपानुगमधुकरश्रीमुषामात्मबिम्बं पात्रीकुर्वन्दशपुरवधूनेत्रकौतूहलानाम् ॥

वल्लभदेवः तां चर्मण्वतीमतीत्य दशपुराख्ये नगरे युवतिनयनकौतुकानामात्मानं पात्रीकुर्वस्तासां नेत्रविषयं नयनन्गच्छेः । दशपुरनिकटेन याया यथा तन्नागरिकास्त्वामीक्षेरन्नित्यर्थः । कीदृशानाम् । नागरिकत्वात्परिचिता अभ्यस्ता भ्रूशाखाविलासा येषाम् । तथा त्वदालोकनवशात्पक्ष्मोत्क्षेपेणोपरि विलसन्ती स्फुरन्ती कृपणशारप्रभा येषाम् । अतश्च कुन्दकुसुमस्य यः क्षेपः प्रेरणां तस्यानुगा अनुयायिनो ये भ्रमरास्तेषां श्रियं शोभां मुष्णन्ति यानि तेषाम् । कुन्दानां मितत्वादलीनां च कालत्वात् । यद्यपि कौतूहलविशेषणान्येतानि तथापि वस्तुबलात्तद्वत्तां नेत्राणामिवैते गुणाः ॥

पदच्छेदः Click to Toggle

ताम्	तद् (२.१)
उत्तीर्य	उत्तीर्य (√उत्-तृ + ल्यप्)
व्रज	व्रज (√व्रज् लोट् म.पु. )
परिचितभ्रूलताविभ्रमाणां	परिचित (√परि-चि + क्त)–भ्रू–लता–विभ्रम (६.३)
पक्ष्मोत्क्षेपाद्	पक्ष्मन्–उत्क्षेप (५.१)
उपरिविलसत्कृष्णशारप्रभाणाम्	उपरि (अव्ययः)–विलसत् (√वि-लस् + शतृ)–कृष्ण–शार–प्रभा (६.३)
कुन्दक्षेपानुगमधुकरश्रीमुषाम्	कुन्द–क्षेप–अनुग–मधुकर–श्री–मुष् (६.३)
आत्मबिम्बं	आत्मन्–बिम्ब (२.१)
पात्रीकुर्वन्	पात्रीकुर्वत् (√पात्री-कृ + शतृ, १.१)
दशपुरवधूनेत्रकौतूहलानाम्	दशन्–पुरवधू–नेत्र–कौतूहल (६.३)

छन्दः मन्दाक्रान्ता [१७: मभनततगग]

छन्दोविश्लेषणम्

१	२	३	४	५	६	७	८	९	१०	११	१२	१३	१४	१५	१६	१७
ता	मु	त्ती	र्य	व्र	ज	प	रि	चि	त	भ्रू	ल	ता	वि	भ्र	मा	णां
प	क्ष्मो	त्क्षे	पा	दु	प	रि	वि	ल	स	त्कृ	ष्ण	शा	र	प्र	भा	णाम्
कु	न्द	क्षे	पा	नु	ग	म	धु	क	र	श्री	मु	षा	मा	त्म	बि	म्बं
पा	त्री	कु	र्व	न्द	श	पु	र	व	धू	ने	त्र	कौ	तू	ह	ला	नाम्
म			भ			न			त			त			ग	ग